"Bekorchilik va aysh-ishrat nafaqat nodonlikka olib keladi,
ayni vaqtda kasallikning tug‘ilishiga ham sabab bo‘ladi".
(Abu Ali ibn Sino)
O‘n asrdan ko‘proq vaqt davomida Abu Ali ibn Sinoning nomi butun dunyodagi o‘lmas mutafakkiru olimlar bilan bir qatorda turib kelmoqda. U O‘rta Osiyoning yetakchi namoyandalari va ma’rifatparvarlarining eng yirik vakilidir. Tabiatshunos va matematik, faylasuf va tabib, adabiyotshunos va shoir – bu bir nechta insonlar emas, balki bitta insondir!
Ibn Sinoning ilm-fan va madaniyatiga qo‘shgan hissasi rad qilib bo‘lmas faktdir. U ensiklopedik bilimlarga ega bo‘lib, turli fanlarda kashfiyotlar qildi. Abu Ali ibn Sinoning qimmatli merosi jahon sivilizatsiyasi taraqqiyotida hal qiluvchi o‘rinni egallaydi.
Buxorodan 30 km. uzoqlikdagi katta bo‘lmagan Afshona qishlog‘i Ibn Sinoning vatani hisoblanadi. Shu yerda 980-yilda Husayn ismli bola tug‘ilgan. Ma’lumki, bolalikdanoq bo‘lajak olim ajoyib qobiliyat va iste’dodni namoyon etgan. Otasi Abdulloh o‘g‘li yaxshi ma’lumot olishi uchun besh yashar Husaynni Buxoroga olib keladi. U yerda Husayn arab tilini o‘rganadi va 10 yoshida Qur’onni yoddan biladi. Bola arifmetika, Islom qonunshunosligi, geometriya kabi fanlarni muvaffaqiyatli o‘zlashtiradi.
U o‘z tarjimai holida unga mantiq va falsafa saboqlari bergan mashhur olim Abu Abdulloh an-Notiliyning Buxoroga kelganini eslaydi. Biroq 14 yoshidan boshlab Husayn astronomiya, metafizika, geometriya va keyin tibbiyotni mustaqil ravishda o‘rgana boshlaydi. 16 yoshida yigit shifokorlik ilmini puxta va chuqur o‘rganishga muvaffaq bo‘ladi, o‘sha davrning mashhur tabiblari undan maslahat olib turishadi. Bir safar Buxoro amirining o‘zi unga yordam so‘rab murojaat qiladi.
Ibn Sino g‘ayrat va ishtiyoq ila tunlari bilan geometriya, astronomiya va musiqani puxta egallaydi. Eng asosiysi, u tibbiyotni yaxshi ko‘rar edi. U qadimgi yunon faylasuflari va olimlarining asarlarini juda yaxshi bilar edi, ular orasida Gippokrat, Aflotun va Arastuning nomlari ham bor edi.
Ibn Sino 17 yoshida o‘zining "Ma’naviy kuchlarni tadqiq qilish" falsafiy asarini yozadi. Yosh yigit yashirin ma’nolar haqida kattalardek so‘zlasha oladi deb kim ham o‘ylabdi deysiz. 21 yoshida olim "Al-Majmul" kitobini yozib, unda she’riyat, ritorika va boshqa fanlar haqida o‘z fikrlarini bildiradi.
1005-yilda Ibn Sino Xorazmga ko‘chib o‘tadi. Yetti yildan so‘ng u Jurjonga, keyin esa Xuroson va Eron shaharlariga jo‘naydi. Jurjonda Ibn Sino mashhur "Tib qonunlari" nomli ko‘p jildlik asari ustida ish boshlaydi. Hammasidan ham, Ibn Sino shifo ilmi keng ommalashishini istagan. Asar bugungi kunda ham dolzarbdir. Dunyoning turli burchaklaridagi shifokorlar va olimlar tobora ko‘proq Ibn Sinoning ilmiy xulosalariga murojaat qilmoqdalar. Axir uning g‘oyalari har qachongidan ham dolzarbdir. Masalan, olim kasallikni davolashdani muhim jihatlarni yozadi.
Bilmak kerak dard kecharmi og‘ir, yengil,
Qisqa, uzoq muddat ichra — uzil-kesil.
Dard kasodi nechuk paydo — shunga qarab,
Tabib muddat belgilaydi ahvol so‘rab.
Hayoti davomida ibn Sino juda mashhur bo‘lgan. Yevropada uni Avitsenna deb (ismining lotin tilidagi talaffuzida) atashgan. Ibn Sino katta merosni: tibbiyot bo‘yicha asarlar, mantiq, fizika, matematika va boshqa fanlarga oid kitoblarni qoldirdi. U 450dan ortiq asarni yozdi, shundan 240ga yaqini bizgacha yetib kelgan.
Ibn Sino 1037-yil 24-iyunda vafot etdi. Shubhasiz, Ibn Sinoning merosi nafaqat bugungi avlodlar uchun, balki keyingi avlodlar uchun ham kamida yana bir necha asrlarga tatiydigan bebaho tuhfadir.
